«Κανείς δεν αναβάλλει τη ζωή του μέχρι ο κόσμος να γίνει δίκαιος» Βασίλης Παπαβασιλείου ("Εφημερίδα των Συντακτών", 29/6/2013)

30/06/13 ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ

Ο Βασίλης Παπαβασιλείου σκηνοθετεί «Κύκλωπα» του Ευριπίδη στην Επίδαυρο

«Κανείς δεν αναβάλλει τη ζωή του μέχρι ο κόσμος να γίνει δίκαιος»

Ο σπουδαίος σκηνοθέτης πήρε ένα «επιδόρπιο», όπως χαρακτηρίζει αυτό το μικρής διάρκειας σατυρικό δράμα, του πρόσθεσε ένα «ορντέβρ», δηλαδή μια δική του εισαγωγή με

Ο σπουδαίος σκηνοθέτης πήρε ένα «επιδόρπιο», όπως χαρακτηρίζει αυτό το μικρής διάρκειας σατυρικό δράμα, του πρόσθεσε ένα «ορντέβρ», δηλαδή μια δική του εισαγωγή με… μικρέμπορους καταφερτζήδες αχρηστευμένους από την κρίση, και δημιούργησε ένα «πλήρες πιάτο»

«Αποδέχτηκα τις ήττες μου" 

• Πριν από δεκαπέντε χρόνια μου λέγατε ότι θα είστε πια ελεύθερος σκοπευτής. «Στην Ελλάδα υπάρχει η κουλτούρα “δεν αποδέχτηκα την ήττα μου”, φράση κλεμμένη από τον Μανώλη Αναγνωστάκη. Εγώ λοιπόν αποδέχτηκα τις ήττες μου. Ανέλαβα τις όποιες συνέπειες. Εμεινε η αποδοχή του τυπικού υπάρχοντος πλαισίου και ενδεχομένως η σκέψη των άλλων ότι κάπου μπορεί να τους είμαι χρήσιμος. Εκλεισα δεκαπέντε χρόνια ως ελεύθερος σκοπευτής».

• Πώς ήταν; «Οπως είναι σε μια χώρα που λειτουργεί το “ελληνικό συμβόλαιο”, με τους μισούς δημοσίους υπαλλήλους και τους υπόλοιπους φοροφυγάδες. Σου λέει: “Θα διορίσω τους μισούς και τους άλλους μισούς θα τους αφήνω να με κλέβουν επειδή μου έκαναν την τιμή να μη θέλουν διορισμό, άσε που μ” αφήνουν στην ησυχία μου”. Θυμάσαι ότι πέρασαν τα χρόνια αλλά είναι σαν να μην έχουν περάσει. Το άπαξ της ζωής που σου έλεγα».

Της Εφης Μαρίνου  Φωτ. Μάριος Βαλασόπουλος

«Κύκλωψ». Σατυρικό δράμα του Ευριπίδη, μικρής διάρκειας, αλλά ενισχυμένο μετά την παρέμβαση του Βασίλη Παπαβασιλείου. Θα το δούμε στις 2 και 3 Αυγούστου στην Επίδαυρο. Οπως και στις δυο προηγούμενες παραστάσεις του, «Του Κουτρούλη ο γάμος» και «Ο Τυχοδιώκτης», ο σκηνοθέτης δημιουργεί μια δραματουργική «μηχανή», εισαγωγή προς τον κόσμο του «Κύκλωπα».

Κάποιοι ιδιότυποι συμπατριώτες μας έχουν εκτοξευτεί στον χώρο της Επιδαύρου. Μικρέμποροι, καταφερτζήδες και κάπηλοι, αχρηστευμένοι από την κρίση. Αυτοί υποδέχονται τους θεατές πουλώντας τους διάφορα μικροπράγματα από νερό μέχρι… pretty bra. Οταν ο κόσμος καθίσει στις θέσεις του, στέκονται αμήχανοι στην ορχήστρα. «Και τώρα τι;» αναρωτιούνται. Αλλά ο αρχηγός τους, ο Οδυσσέας Μπερμπάντης με τ’ όνομα, γιος του μπαρμπα-Κώστα του Μπερμπάντη, παλαιοβιβλιοπώλη στο Μοναστηράκι, είναι εκεί κι έχει τη λύση: το παραστασιακό γεγονός του «Κύκλωπα».

Μιλώντας με τον Βασίλη Παπαβασιλείου ή μάλλον ακούγοντάς τον, ξεχνάς τον χρόνο. Αλλά κι όταν γράφεις αργότερα, προσπαθείς οι δικές σου λέξεις να είναι όσο γίνεται λιγότερες…

«Το έργο στην αρχαιότητα ανέβαινε συνήθως σαν κερασάκι στην τούρτα της τραγικής τριλογίας. Εμείς πήραμε αυτό το “οεπιδόρπιο” και φτιάξαμε και το “ορντέβρ”. Από την άποψη μαγειρικής τέχνης, ίσως, να έχει ενδιαφέρον. Πώς μ’ ένα “ορντέβρ” κι ένα “επιδόρπιο” δημιουργήσαμε ένα “κυρίως πιάτο”. Μια συνθήκη που καθιστά αναγκαία την έλευση του Κύκλωπα. Το ελληνικό brand name είναι πάντα ο Οδυσσέας.

»Αυτός οδηγεί τους καπήλους του Μοναστηρακίου σε νέες περιπέτειες, στη δημιουργική συνάντησή μας με τον Κύκλωπα, με μια αντίκα. Μια επίσκεψη στο κείμενο του Ευριπίδη επιχειρούμε, όχι πως το έχει ανάγκη έτσι όπως αναπαύεται στις σελίδες του, αλλά για να οριστεί το “εδώ” και το “τώρα” σε σχέση με τους παρευρισκόμενους στην Επίδαυρο».

• Η επικαιρότητα έπαιξε ρόλο σ’ αυτή την εισαγωγή;

«Οταν σήμερα μετράμε τον βαθμό της ομαδικής κατάθλιψης, το θέατρο οφείλει να θυμάται ότι είναι δύναμη που αφορά το ίδιο το γεγονός συνάντησης με τους ανθρώπους. Τότε ενεργοποιεί και επικαιροποιεί συντελεστές της δόνησης που σε βγάζουν από τον κοινωνικό θόρυβο που κουβαλάς αλλά και τους αυτοματισμούς της θέασης και της ακρόασης, δημιουργώντας τις προϋποθέσεις μιας αναμονής για κάτι που θα γίνει. Ποτέ όλα αυτά τα χρόνια δεν έχω αισθανθεί ότι το θέατρο δίνει εξετάσεις σε ό,τι αφορά την ενεργοποίηση της αναμονής των ανθρώπων για τις μορφές του ξαφνιάσματός τους. Συχνά προσεγγίζουμε τα έργα μέσα από αυτοματισμούς. Πριν από τις “Τρωάδες” πρέπει να σκεφτούμε τι συνέβη την ημέρα που το έργο πρωτοείδε το φως στην Αθήνα του 5ου αιώνα. Δεν είναι λίγο να του επιτρέψουμε να υπαγορεύσει κινήσεις που ανταποκρίνονται σε λανθάνοντα αιτούμενα των ανθρώπων».

• Δηλαδή;

«Μπαίνεις στο λεωφορείο και βλέπεις τα πρόσωπα. Κάτω από την επιφάνεια των χαρακτηριστικών, δεν μπορεί, λανθάνει μια ζήτηση με την οποία πρέπει να συναντηθώ. Αν μείνω στο εξωτερικό, στα στοιχεία της δυστυχίας, κι αν αρχίσω να μηρυκάζω μ’ αυτά, στερώ τη δυνατότητα από εκείνους και από τον εαυτό μου να βρεθούμε σ’ έναν άλλο χώρο. Δεν έχουμε ούτε να ελεεινολογήσουμε ούτε να οικτίρουμε για τίποτα. Θέτουμε μπροστά την αναμονή για εκείνο που θα διοχετευτεί, για λίγο, ως φάρμακο ζωής».

• Εσείς, ως σκηνοθέτης, πώς αντιλαμβάνεστε τη συνάντηση με το κοινό;

«Σαν την υπέροχη λειτουργία να είσαι πίσω από τη χαρά των άλλων. Μα τι νομίζεις ότι κάνουμε στο θέατρο; Γιορτάζουμε την κοινοκτημοσύνη της χαράς. Οταν συμβαίνουν τα πράγματα κανείς δεν ξέρει σε ποιον ανήκουν. Στον σκηνοθέτη, στους ηθοποιούς, στον θεατή που με την παρουσία του τα υποχρέωσε να γίνουν; Η προϋπόθεση της χαράς προβλέπει την άρση του αισθήματος της ιδιοκτησίας».

• Παρακολουθείτε τις πολιτικές εξελίξεις;

«Και τις υφίσταμαι. Είμαι μέσα στο πέλαγος προσπαθώντας να συνδυάσω την προκλητική συνθήκη του ναυαγού και του παρατηρητή. Αν τα συναισθήματα κυριαρχούν, αποτρέπεται η ετοιμότητα για την επόμενη κίνηση. Μιλώ για την περίφημη “αγανάκτηση”. Γι’ αυτό ο Οδυσσέας κρατούσε πάντα συναισθηματική απόσταση. Δεν ήθελε να εξουδετερωθεί η ικανότητα σχεδιασμού της επόμενης κίνησης. Θάνατος είναι η απουσία σχεδίου, ακόμα και μέσα στο ναυάγιο. Το άπαξ της ζωής είναι δύναμη που υπογραμμίζεται όσο ποτέ σε κρίσιμες στιγμές. Εκεί παίζεται το “έργο”, αυτή είναι η επίμαχη “σκηνή”.

• Ποια είναι η βασική ευθύνη του πολιτικού μας συστήματος;

«Ολα τα πράγματα κινδυνεύουν από αυτό που τα συνιστά. Το θέατρο από τον εαυτό του, όπως έλεγε ο Μπρεχτ, η πολιτική από τον εαυτό της, η οποία μπορεί πάρα πολλά όταν ξέρει ότι δεν μπορεί τα πάντα. Οταν όμως λέει “μπορώ τα πάντα” καταντά γραφείο τελετών, που αναλαμβάνει κηδείες λέξεων και μνημόσυνα ιδεών και νοημάτων. Αν εξαιρέσουμε το αίμα του εμφυλίου, που σε τρομάζει -μ’ όλη τη σχετική σπέκουλα πάνω του-, στην Ελλάδα είχαμε την αρχή της καθολικής υποδύσεως. Ολοι έπαιζαν κάποιους ρόλους. Με μια δομή κράτους φορεμένη στο κεφάλι είπαν: “Ελάτε να συγκροτηθούμε”. Ποιοι; Πληθυσμοί αγράμματων. Ιδρύθηκε ένα κράτος που χρωστούσε σε καραβοκυραίους, προεστούς, θύματα, χήρες και ορφανά. Και αγωνίστηκε να εξοφλήσει τους Ελληνες. Και ξόφλησε το ίδιο. Ετσι μετέβημεν από τη Ρωμιοσύνη στη νεκροσύνη».

• Μπορεί κανείς να συμβουλεύσει, να καθοδηγήσει;

«Ο άνθρωπος πρέπει να διαμορφώνει έναν εσωτερικό τόπο, ένα “αλωνάκι” με το οποίο θα έχει αλισβερίσι. Δεν είμαστε η δουλειά μας με όποιο εισόδημα, αλλά αυτό που μας προσπορίζει λόγο ύπαρξης. Ο άνθρωπος είναι πάντα μεγαλύτερος από το έργο που παράγει. Να μην είμαστε φροντιστηριακής νοημοσύνης, να αγαπάμε τις ερωτήσεις, να προσερχόμαστε στην απορία χωρίς τρόμο, να μπορούμε να αξιολογούμε πιο σοβαρά τα ερωτήματα παρά τις έτοιμες απαντήσεις των πάσης φύσεως λυσσάρηδων. Αυτό μας κρατά μ’ έναν τρόπο».

• Και σε μια διαρκή αγωνία επίσης.

«Μα όπου κίνδυνος, εκεί και τα μεγάλα έργα. Ολοι μπορούμε να συναντηθούμε με τα ενδεχόμενα που κουβαλάμε. Να εκπλήξουμε εαυτούς, που έλεγε ο Βαλερί. Το γεγονός της ζωής περνάει μέσα από τις έννοιες “επιμέλεια εαυτού”, μέριμνας γι’ αυτά που δεν είναι και δεν θα γίνουν ποτέ δικά μου. Το ξεπέρασμα της ιδιοκτησίας είναι καθοριστικό. Είναι πολύ ύπουλο πράγμα η ανάγκη της κατοχής. Σκοτώνει αυτή τη δύναμη του άπαξ της ζωής, την τραυματίζει πολύ σοβαρά. Προσυπογράφω αυτό που έλεγε ο Σίλερ: “Ο άνθρωπος είναι ελεύθερος μόνο όταν παίζει”».

• Λέμε ότι φτάσαμε στο σημείο να αγωνιζόμαστε όχι για ζωή αλλά για επιβίωση.

«Με την καταστροφή συνειδητοποιήσαμε το υψηλόν της επιβιωτικής τέχνης. Μέσα σ’ αυτές τις συνθήκες, όσο αντέχεις, πρέπει να θυμίζεις ότι μια φορά δίνεται η ζωή. Κοιτάζω προς τα έξω, βλέπω όλα αυτά που στοιχειοθετούν λόγους άρνησης του κόσμου. Αλλά η ζωή είναι μία, πρέπει να τη ζήσω. Υπάρχουν τεκμήρια ότι οι καταπιεσμένοι προλετάριοι της βιομηχανικής επανάστασης, που δούλευαν δεκατέσσερις ώρες την ημέρα, έκαναν μια δημιουργική εκδρομή στην εξοχή, μία φορά στους τρεις μήνες… Κανείς δεν αναβάλλει τη ζωή του μέχρι ο κόσμος να γίνει δίκαιος. Αυτή την αντίφαση ζούμε: τη σκληρότητα του κόσμου και τη μοναδικότητα της ζωής. “Δεν το ’λπιζα να ’ν’ η ζωή μέγα καλό και πρώτο” το συνοψίζει ο Σολωμός».

• Πώς βλέπετε την Αριστερά;

«Δύσκολη η ζωή της… Βγαίνουν στην επιφάνεια άλλες ήπειροι δημιουργώντας προϋποθέσεις καπιταλιστικής ανάπτυξης. Πάνω από το κοινωνικό, κυριαρχεί το γήπεδο που όρισε η οικονομία για τον εαυτό της – καθιστώντας θεραπαινίδα της την πολιτική. Οταν για να παρθεί πολιτική απόφαση υπάρχουν βαρίδια χρόνου, όταν δηλαδή στο real time της ηλεκτρονικής επικοινωνίας με τις αγορές -που κινούνται σε καθαρά αντιδρασιακούς χρόνους με ενημέρωση ανά δευτερόλεπτο- αδυνατούν να περιμένουν την απόφαση αποδυναμώνοντάς με ως πολιτικό υποκείμενο, πες μου ποιο ρόλο να ’χει η Αριστερά ή η Δεξιά;».

• Πώς σας φάνηκε η φρέσκια κυβέρνηση;

«Αστειότητες μέσα στον χρόνο της νεκροφάνειας. Το 2010 υπεγράφη το τέλος του πρώτου κράτους δυτικού τύπου, όπως το 1990 τελείωσαν τα ανατολικά κράτη. “Ανθισε το πέλαγος νεκρούς” όπως λέει ο Αισχύλος στην “Ορέστεια”. Βλέπεις σχήματα και κυβερνήσεις ως πρωταγωνιστές της λινάτσας. Το κτίριο έχει καταρρεύσει, το έχουν περιτυλίξει απέξω με μια λινάτσα και επιγραφή: “Προσεχώς νέον κτίριο”. Πάνω του κάτι φιγούρες υπέροχες, γελαστές που θυμίζουν το χωριό Ποτέμκιν του Στάλιν. Περνούσες με το τρένο κι έβλεπες αυτά τα χαρούμενα πρόσωπα να σκίζονται στη δουλειά. “Μα αυτοί εδώ ζουν μόνο για την εργασία;”, αναρωτιόσουν με ενοχές. Και φυσικά ήταν ζωγραφιές. Στην Ελλάδα η δύναμη της γελοιογραφίας κατίσχυσε».

• Καμιά διέξοδος;

«Με μηδενισμένη οικονομική κυριαρχία και πολιτική υπόσταση, ποιος στόχος; Πώς γίνεται να λέει η Μέρκελ “με χρέος πάνω από 80% δεν υπάρχεις” και συ να υποστηρίζεις ότι είσαι πολιτικό υποκείμενο; Ολα ανήκουν στην ισιάδα του χρόνου της νεκροφάνειας. Σκέψου ότι χρησιμοποιούμε τον επιθετικό προσδιορισμό “πραγματική” οικονομία. Η άλλη τι είναι; Φασματική; Και γιατί αυτή η δήθεν οικονομία δεν επιτρέπει στην κανονική να αναπτυχθεί; Αυτή η φενάκη είναι η τελευταία φάση του καπιταλιστικού επεισοδίου».

INFO: Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου, 2-3 Αυγούστου, 21.00: «Κύκλωψ» Ευριπίδη. Μετάφραση–σκηνοθεσία: Βασίλης Παπαβασιλείου. Σκηνικά–κοστούμια: Μαρί Νοέλ Σεμέ. Μουσική: Δημήτρης Καμαρωτός. Κίνηση: sinequanon. Παίζουν: Νίκος Καραθάνος, Δημήτρης Πιατάς, Νίκος Χατζόπουλος. Συμμετέχει 17μελής Χορός.