Ελευθεροτυπία, Σάββατο 16 Απριλίου 2011
«Το χοροθέατρο δεν υπήρχε
πριν από την Πίνα Μπάους»
Της ΧΡΥΣΟΥΛΑΣ ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥ
Έστω και χωρίς την Πίνα Μπάους, ο Βιμ Βέντερς, ο αγαπημένος της φίλος και σπουδαίος σκηνοθέτης, ολοκλήρωσε το ντοκιμαντέρ του για το έργο της αξεπέραστης Γερμανίδας χορογράφου, που πέθανε πριν από δύο χρόνια.
«Μου έχουν εκμυστερευτεί οι χορευτές της ότι πολλές φορές τους άφηνε στο σκοτάδι, γιατί ήθελε να βρίσκουν μόνοι τον εαυτό τους, αλλά και την αλήθεια κάθε κίνησης», λέει ο Βέντερς
Ενα όνειρο, κοινό τους, που χρονολογείται πριν από 25 χρόνια, αλλά πάντα σκόνταφτε στην αδυναμία της κάμερας να καταγράψει την ουσία και την αλήθεια των χορογραφιών, άρχισε να γίνεται πραγματικότητα λίγο μετά το θάνατό της.
Μαζί σχεδίαζαν ένα road movie, με την ίδια την Πίνα Μπάους παρούσα. Τελικά προχώρησε μόνος του, με τους χορευτές της στο πλευρό του. Και φυσικά την 3D τεχνολογία. Το νέο κινηματογραφικό μέσο στα δικά του χέρια απέκτησε καλλιτεχνική αυταξία. Οσο κι αν ο ίδιος ισχυρίζεται ότι η παρουσία του είναι μικρή ή διακριτική στο ντοκιμαντέρ, που έχει παραδοθεί εξ ολοκλήρου στα σώματα των χορευτών της, η ταινία απέδειξε ότι το 3D μπορεί να σπάσει το φράγμα του Χόλιγουντ και να γεννήσει υψηλή τέχνη.
Η κάμερα χορεύει μαζί με τα σώματα των χορευτών που αναπαράγουν φημισμένες χορογραφίες του χοροθεάτρου του Βούπερταλ: «Η ιεροτελεστία της άνοιξης», «Καφέ Μίλερ», «Vollmond», «Kontakthof». Το ντοκιμαντέρ «Pina 3D» τελικά δεν λειτουργεί μόνο ως φόρος τιμής στην Πίνα Μπάους, αλλά ως μια ποιητική ματιά πάνω στο χορό της. Συναντήσαμε τον σκηνοθέτη στο πρόσφατο Φεστιβάλ Βερολίνου και μας μίλησε για την ιέρεια του σύγχρονου χορού.
- Πώς επηρέασε ο θάνατός της το ύφος και την ουσία του ντοκιμαντέρ;
«Ο θάνατος ανέβαλε την αρχική ιδέα, που ήταν να βρίσκεται η Πίνα στο κέντρο της ταινίας. Θα ταξιδεύαμε με τον θίασο σε Νότια Αμερική, Σάο Πάολο, Ασία. Δεν θα κάναμε βέβαια, βιογραφία, αλλά μια ταινία για το έργο της. Κάναμε δύο χρόνια πρόβες κι εν τω μεταξύ είχε εξελιχθεί η τεχνολογία. Την ημέρα που μου τηλεφώνησε η βοηθός της και μου είπε ότι η Πίνα δεν είναι πια μαζί μας, τράβηξα την πρίζα. Φανταστείτε ότι είχαμε ήδη φορτώσει με τον εξοπλισμό τα φορτηγά, που θα ξεκινούσαν για το Βούπερταλ. Είδα μπροστά μου το τέλος ενός μεγάλου ονείρου».
- Και πώς αποφασίσατε παρ' όλα αυτά να προχωρήσετε;
«Η ιδέα με στοίχειωνε συνεχώς. Στην πραγματικότητα με πίεσαν οι χορευτές της. Μου είπαν: "Ξανασκέψου το. Το μάτι της Πίνα είναι... πάνω μας. Πρέπει να χορέψουμε. Την ημέρα που πέθανε κλαίγαμε, αλλά κάναμε παράσταση γιατί αυτό θα περίμενε από εμάς". Ο χορός είναι η λύση τους σε κάθε πόνο και χαρά, ακόμη και στο θάνατο. Και η ίδια η Πίνα, όταν έχασε την πιο κοντινή συνεργάτιδά της, που έφτιαχνε για δέκα χρόνια όλα τα σκηνικά και τα κοστούμια, έκανε αμέσως καινούργια παράσταση, και μάλιστα την πιο εύθυμη. Για την Πίνα ο χορός ήταν η θεραπευτική απάντηση σε όλα».*
- Πόσο επηρέασε η δική της μέθοδο τη δική σας προσέγγιση;
«Η Πίνα δούλεψε τριάντα χρόνια με τους χορευτές της και έκανε σαράντα έργα με την ίδια μέθοδο: κάνοντας ερωτήσεις ξανά και ξανά. Οι απαντήσεις δίνονταν μέσα από ατελείωτες κινήσεις. Τα λόγια αντικαθίσταντο από τα σώματα. Συνειδητοποίησα ότι έτσι έπρεπε να γίνει η ταινία. Οι χορευτές της θα μου έδιναν απαντήσεις για την ίδια και το έργο της μέσα από το σώμα τους».
- Η Μπάους έλεγε ότι όταν νιώθουμε άφωνοι, τότε αρχίζει ο χορός. Προφανώς συμμερίζεστε την άποψή της.
«Οι δημοσιογράφοι τη ρωτούσαν συχνά ποιο είναι το κλειδί του χορευτικού βασιλείου της και της τέχνης. Καμιά φορά άρχιζε να εξηγεί, αλλά στη μέση μιας φράσης χανόταν. Ενιωθε ότι με τα λόγια πρόδιδε αυτό που είχε στο μυαλό της. Δεν τα εμπιστευόταν. Μόνο τα μάτια της. Είχε τα πιο διεισδυτικά και ειλικρινή μάτια που μπορείτε να φανταστείτε. Σε κοίταζε και ένιωθες ότι δεν μπορούσες να κρατήσεις μυστικό. Δεν το εκμεταλλευόταν, όμως, το βλέμμα της σε προστάτευε. Αυτή η ικανότητα απέκλειε τις λέξεις».
- Εσείς δυσκολευτήκατε να απαλλαγείτε από τη «φλυαρία»; Ηταν απελευθρωτικό ή περιοριστικό;
«Ηταν μια αποκάλυψη το να μη χρησιμοποιώ λέξεις και να γίνει το σώμα το μοναδικό εργαλείο μου. Μερικοί χορευτές στο ντοκιμαντέρ μιλάνε, ξετυλίγουν κάποιες αναμνήσεις, αλλά περιορισμένα. Ακόμη και να μην υπήρχαν αυτά, μπορείς να δεις την ταινία. Δεν προσθέτουν ερμηνείες ή εξηγήσεις. Εννοιολογικά ήταν τρομακτικό στην αρχή. Προσπαθούσα να καταλάβω το νέο μέσον που θα χρησιμοποιούσα αλλά και την τέχνη της. Αλλά στην πραγματικότητα το 3D μου επέτρεψε να εγκαταλείψω το λόγο. Και αυτό ήταν ανακουφιστικό».
- Πότε αποφασίσατε να γυρίσετε το ντοκιμαντέρ σε 3D;
«Οταν είδα ένα ντοκιμαντέρ 3D για τους "U2" στο Φεστιβάλ των Κανών, συνειδητοποίησα ότι αυτός είναι ο μόνος τρόπος. Υπήρχε κάτι τόσο μαγικό στη δουλειά της Πίνα, που δεν θα μπορούσε να καταγράψει η κάμερα. Κάθε παράστασή της ένιωθες ότι σου "μιλούσε". Η σωματικότητα περνούσε στο δικό σου σώμα. Υπήρχε ένας τοίχος ανάμεσα σ' εμένα και την τέχνη της. Της έλεγα συνέχεια ότι πρέπει να βρω μια πόρτα για να μπω στην τέχνη της».
- Τελικά η «γνωριμία» σας με το 3D άλλαξε τη σχέση που έχετε με την εικόνα;
«Κατ' αρχήν να σας πω ότι τα πρώτα τεστ ήταν σκέτη καταστροφή. Το μέσον δεν μπορούσε να αποτυπώσει την κομψότητα και τη λεπτότητα των κινήσεων. Στη διαδικασία των γυρισμάτων μάθαμε να αποφεύγουμε τις δυσκολίες και να καταγράφουμε την κίνηση πιο φυσικά. Ξέρετε, δύο κάμερες δεν μπορούν να αντικαταστήσουν δύο μάτια. Σε ένα χρόνο η τεχνολογία θα είναι καλύτερη, κυρίως οι συνθήκες προβολής, που έχουν μεγάλη σημασία».
- Τελικά ο σκηνοθέτης Βιμ Βέντερς πόσο «παρών» είναι στο ντοκιμαντέρ;
«Το μόνο δικό μου κομμάτι ήταν να βρω τους εξωτερικούς χώρους των γυρισμάτων. Ηταν η μόνη πραγματική ελευθερία που είχα και ήταν απελευθερωτικό να έχεις την κάμερα έξω. Δεν είχα δικαίωμα να αναμειχθώ στη χορογραφία. Νομίζω ότι ποτέ δεν βασίστηκα πιο πολύ σε κάποιον απ' ό,τι σε αυτούς τους χορευτές. Με καθοδήγησαν σε ένα άγνωστο πεδίο».
- Τελικά το 3D σας έσπρωξε σ' ένα νέο τοπίο που θέλετε να εξερευνήσετε;
«Εθίστηκα! Θα ήθελα να συνεχίσω την έρευνα αυτού του μέσου, γιατί έχει φοβερό μέλλον. Είναι, βέβαια, ακόμη καινούργιο. Ανοιξε ένα νέο κεφάλαιο και στο ντοκιμαντέρ. Οι ταινίες μπλοκμπάστερ το χρησιμοποιούν, αλλά λίγο συμπτωματικά. Προφανώς είναι δέλεαρ, χρήσιμο για εφέ και εντυπωσιάζει το μυαλό. Δεν είναι, όμως, αυτή η ουσία του χώρου. Φυσικά δικαιολογείται η χρήση του, αλλά δεν αποκαλύπτει τις δυνατότητες που προσφέρει αυτό το νέο μέσον. Συμφωνώ απολύτως με τον Τζέιμς Κάμερον που είπε, "παιδιά, εγώ έβαλα τον πήχυ ψηλά για να σας βοηθήσω και τώρα εσείς, αντί να πηδάτε από πάνω του, έχετε μείνει κάτω". Κανείς δεν προσπάθησε καν να ξαναφτάσει στο επίπεδο του "Avatar". Δεν χρειάζεσαι 300 εκατομμύρια δολάρια για να κάνεις μια καλή 3D ταινία. Δεν έχει να κάνει με όρους μπάτζετ, αλλά φιλοδοξίας».
- Επομένως, το μέλλον του κινηματογράφου είναι το 3D;
«Για να το χρησιμοποιήσεις πρέπει να το χρειάζεται η ιστορία. Θα ήταν ανόητο να ισχυριστούμε ότι στο μέλλον κάθε ταινία θα γίνεται με 3D. Δεν είναι αυτή η γλώσσα με την οποία ανακαλύφθηκε ο κινηματογράφος, ώστε να ξεχάσουμε όσα δεν καταφέραμε να κάνουμε σε εκατό χρόνια σινεμά. Υπάρχουν χίλιοι τρόποι να κινήσεις μια κάμερα ώστε να νομίζεις ότι μπορείς να ελέγξεις τον χώρο. Αλλά πάντα καταλήγεις σε μια εικόνα δύο διαστάσεων, που είναι μια πανέμορφη ψευδαίσθηση. Δεν λέω, βέβαια, ότι θα γυρνάω πλέον τα πάντα τρισδιάστατα γιατί θα πηγαίνουν χαμένα».
- Στην ταινία δεν έχετε καμία διάθεση να αποκωδικοποιήσετε το μυστήριο «Πίνα Μπάους». Αυτό που σίγουρα καταλαβαίνουμε από αυτά που λένε οι χορευτές είναι ότι λειτουργούσε ως ψυχίατρος και μάλιστα απαιτητικός.
«Οντως. Κάτι που μου έμαθε το σινεμά είναι ότι δεν μπορείς να είσαι απαιτητικός από τους συνεργάτες σου, αν δεν είσαι πρωτίστως από τον εαυτό σου. Η Πίνα αυτό ήταν. Δεν έχω δει στη ζωή μου άλλον άνθρωπο να δουλεύει τόσο πολύ, 18 ώρες κάθε μέρα. Ηταν ανελέητη με τον εαυτό της. Μου έχουν εκμυστηρευτεί οι χορευτές της ότι πολλές φορές τους άφηνε στο σκοτάδι, γιατί ήθελε να βρίσκουν μόνοι τον εαυτό τους, αλλά και την αλήθεια κάθε κίνησης. Ποτέ δεν διάλεγε κάποιον επειδή ήταν ο καλύτερος χορευτής, αλλά επειδή ήταν ανοιχτός σε αυτή τη φοβερά απαιτητική διαδικασία».
- Μια τελευταία λέξη για την Πίνα;
«Το κλειδί στην δουλειά της, στην ύπαρξη, στην προσωπικότητά της, ήταν ο τρόπος που κοιτούσαν τα μάτια της. Το χοροθέατρο δεν υπήρχε πριν από αυτήν. Το ανακάλυψε από αναγκαιότητα για τα κοφτερά της μάτια. Χρειάζονταν μια νέα τέχνη για να μπορούν να εκφράσουν αυτό που έβλεπαν. Μου έδωσε ένα φοβερό μάθημα μετριοφροσύνης και σεμνότητας. Οι σκηνοθέτες είμαστε αλαζονικοί και αυτάρεσκοι. Νομίζουμε ότι επειδή έχουμε σταρ μπροστά στην κάμερα, γνωρίζουμε τη γλώσσα του σώματος. Και μετά βλέπεις τι έκανε η Πίνα και συνειδητοποιείς ότι είσαι από άλλο πλανήτη. Δεν μπορείς να δεις στο ελάχιστο αυτό που είδε εκείνη».*
* Στις αίθουσες «Odeon Οπερα» και «Δαναός» την Κυριακή του Πάσχα
...................................................
*: Η υπογράμμιση με την πλάγια γραμματοσειρά είναι δική μου. Αφιέρωμα στη μνήμη του Μάκη Στάθη και στα παιδιά του Δημοτικού Θεάτρου του Ναυπλίου.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου