Δευτέρα 18 Μαρτίου 2024

VANGELIS KATSOULIS LIVE AT "HALF NOTE" (youtube, 6.3.2024)

 ...............................................................


VANGELIS KATSOULIS LIVE AT "HALF NOTE"

ANDREAS POLYZOGOPOULOS trumpet & flugelhorn

TAKIS FARAZIS piano

PETROS VARTHAKOURIS bass

ALEXANDROS DRAKOS KTISTAKIS drums

VANGELIS KATSOULIS keyboards

(youtube, 6.3.2024)

"Η θρησκεία των αγορών" προδημοσίευση από το βιβλίο του Αντώνη Μαυρόπουλου «Τεχνητή Νοημοσύνη, Ανθρωπος, Φύση, Μηχανές» (εκδ. "Τόπος", 2024)

 ..............................................................


Η θρησκεία των αγορών*









"Νησίδες"  ("ΕΦ.ΣΥΝ."17.03.24) 






Με την υπόθεση της Boeing αντιλαμβανόμαστε ότι η θρησκεία των αγορών και του ανταγωνισμού των πολυεθνικών μπορεί κάλλιστα να επιφέρει το ίδιο αποτέλεσμα, ακόμη και με λογισμικά πολύ χαμηλής νοημοσύνης.


Οσοι (πολλοί) γνωρίζουν τον χημικό-μηχανικό Αντώνη Μαυρόπουλο αναφέρονται σε αυτόν ως τον «διανοούμενο της ανακύκλωσης». Είναι άλλωστε ιδρυτής και διευθύνων σύμβουλος της D-Waste (εταιρείας συμβούλων που δραστηριοποιείται διεθνώς με στόχο να κάνει την ανακύκλωση και τη διαχείριση απορριμμάτων υπόθεση όλων και όχι μόνο των ειδικών και των υπευθύνων), μέλος της διεθνούς συμβουλευτικής επιτροπής του Περιβαλλοντικού Προγράμματος των Ηνωμένων Εθνών (UNEP’s International Environmental Technologies Centre) και σύμβουλος στρατηγικής για το Let’s Do It Foundation. Υπηρέτησε για 4 χρόνια ως πρόεδρος της Διεθνούς Ενωσης Στερεών Αποβλήτων (ISWA) και 8 χρόνια ως πρόεδρος της Επιστημονικής και Τεχνικής Επιτροπής ISWA. Και ακόμα συμμετέχει σε έργα διαχείρισης στερεών αποβλήτων τα τελευταία 25 χρόνια σε πάνω από 30 χώρες.


Εχει εφεύρει τον Ατλαντα απορριμμάτων και έχει σχεδιάσει πολλά συστήματα πληροφοριών και εφαρμογές για κινητά για σκοπούς ανάκτησης πόρων. Εχει βέβαια εκδώσει πολλά βιβλία που έχουν μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες. Υπό έκδοση τον ερχόμενο Απρίλιο από τον εκδοτικό οίκο Τόπος βρίσκεται το νέο του βιβλίο «Τεχνητή Νοημοσύνη, Ανθρωπος, Φύση, Μηχανές». Από εκεί και η προδημοσίευση του κεφαλαίου στο οποίο ο Μαυρόπουλος παίρνει αφορμή για να θέσει τον προβληματισμό του για τα όρια της Τεχνητής Νοημοσύνης, ανακαλώντας τη συγκλονιστικότερη ιστορία της ζωής του, το πολύνεκρο αεροπορικό δυστύχημα της πτήσης 302 της Ethiopian Airlines, στην οποία επρόκειτο και ο ίδιος να επιβιβαστεί αλλά από μια συγκυρία της τύχης (του) και της έλλειψης οργάνωσης των αιθιοπικών αερογραμμών την έχασε.


Μαύρα κουτιά και μαύροι κύκνοι

Στις 10 Μαρτίου 2019, ώρα 08:44, η πτήση 302 της Ethiopian Airlines, με την οποία επρόκειτο να ταξιδέψω και εγώ από την Αντίς Αμπέμπα προς το Ναϊρόμπι, συνετρίβη στο έδαφος, κοντά στην πόλη Μπισόφτου, με σχεδόν κάθετη κλίση, μόλις έξι λεπτά μετά την απογείωση. Εκατόν πενήντα επτά άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους ακαριαία. Ηταν η δεύτερη, σχεδόν πανομοιότυπη, συντριβή αεροσκάφους 737 ΜΑΧ 8 της Boeing, μετά την πτώση της πτήσης 610 της Lion Air στην Τζακάρτα, με εκατόν ογδόντα εννιά νεκρούς, στις 29 Οκτωβρίου 2018.

45 λεπτά πριν τη συντριβή, έφτανα στην πύλη επιβίβασης και την έβρισκα κλειστή και κλειδαμπαρωμένη με λουκέτο, 20 ολόκληρα λεπτά πριν την προβλεπόμενη ώρα αναχώρησης. Εβριζα θεούς και δαίμονες για την ανοργανωσιά του αεροδρομίου και την αθέτηση της υπόσχεσης της εταιρείας ότι θα με περίμεναν σε κάθε περίπτωση. Μερικές ώρες αργότερα, συνειδητοποίησα ότι οι θεοί ήταν με το μέρος μου και ότι οι δαίμονες δεν σχετίζονταν με το αεροδρόμιο, αλλά με το αεροπλάνο και την εταιρεία που το κατασκεύασε.


Σύντομα έγινε γνωστό ότι και οι δύο συντριβές οφείλονταν στο λογισμικό MCAS που έπαιρνε κρίσιμες αποφάσεις για την πορεία του αεροπλάνου, χωρίς καν να το ξέρουν οι πιλότοι και χωρίς να υπάρχει τρόπος απενεργοποίησής του. Το λογισμικό αυτό τοποθετήθηκε για να διορθώνει τα σοβαρά αεροδυναμικά προβλήματα που εμφάνιζαν τα αεροσκάφη 737 ΜΑΧ 8. Ενεργοποιούνταν αυτόματα και έπαιρνε τον έλεγχο από τους πιλότους. Οι πιλότοι, μη γνωρίζοντας την ύπαρξη του μηχανισμού, αδυνατούσαν να διαχειριστούν τα αεροσκάφη και προσπαθούσαν μάταια να πάρουν τον έλεγχο στα χέρια τους από μια ανεξήγητη δύναμη που το τραβούσε προς τα κάτω.

Πώς όμως η Boeing που φημιζόταν για την κουλτούρα ασφάλειας και μηδενικής ανοχής στα λάθη έφτασε στο σημείο να αγνοήσει τα σοβαρά αεροδυναμικά προβλήματα των 737 ΜΑΧ 8 και να προσπαθεί να τα κουκουλώσει με αυτό το λογισμικό;

Η απάντηση έχει ήδη δοθεί από μια σειρά άρθρα π.χ. των New York Times και του Bloomberg. Ο σκληρός ανταγωνισμός με την Air Bus που με τα Α320 Neo σάρωνε τις περιφερειακές αγορές, οι διαρκείς περικοπές κόστους για την αύξηση των κερδών σύμφωνων με τις προσδοκίες των χρηματιστηρίων, η πίεση στο προσωπικό με ασφυκτικά χρονοδιαγράμματα υλοποίησης του νέου μοντέλου, η εχθρική αντιμετώπιση κάθε υπαλλήλου που έθετε θέματα ασφαλείας και, πάνω από όλα, η ταύτιση της επιτυχίας με την διαρκή αύξηση της τιμής της μετοχής αποτελούν ένα μοτίβο που κάθε άλλο παρά άγνωστο είναι στον καπιταλισμό. Με αυτή την οπτική γωνία, ο θάνατος των 346 ανθρώπων ήταν συστημικό αποτέλεσμα μιας καλά σχεδιασμένης, απόλυτα προμελετημένης και συνηθισμένης επιχειρηματικής πρακτικής που αυτού του μεγέθους οι πολυεθνικές ακολουθούν ως business as usual: ο ανταγωνισμός και τα κέρδη πάνω από όλους και όλα.

Σκεπτόμενος σήμερα την υπόθεση, από κάποια απόσταση πια, συνειδητοποιώ ότι έζησα ένα δραματικό επεισόδιο στη σχέση ανθρώπων και μηχανών, ένα επεισόδιο από το μέλλον της Τεχνητής Νοημοσύνης:

● Ενα λογισμικό «μαύρο κουτί» που ενεργοποιείται αυτόματα, παίρνει τον έλεγχο από τον άνθρωπο και μανουβράρει μόνο του το ρύγχος του αεροσκάφους.

● Πιλότους που ξαφνικά χάνουν τον έλεγχο του αεροπλάνου και προσπαθούν να διορθώσουν την πορεία του χωρίς καν να ξέρουν ότι υπάρχει λογισμικό που τους πήρε τον έλεγχο.

● Εκατοντάδες νεκρούς από την πρωτοβουλία μιας «μηχανής», η οποία επιβλήθηκε στους ανθρώπους και τους στέρησε την αυτονομία τους.

Πρόκειται, πραγματικά, για μια ιστορία βγαλμένη από τα πιο δυστοπικά σενάρια επιστημονικής φαντασίας περί της κυριαρχίας υπερέξυπνων μηχανών στο ανθρώπινο είδος και την τελική υποδούλωση των ανθρώπων από τις μηχανές. Θα μπορούσε να είναι και η επιβεβαίωση του φιλοσόφου Νικ Μπόστρομ, ο οποίος στο εξαιρετικά διαυγές βιβλίο του Superintelligence αναφέρει ότι επί της αρχής είναι εφικτό να φτιαχτούν υπερέξυπνες μηχανές, που θα ξεπερνούν τον ανθρώπινο εγκέφαλο σε νοημοσύνη. Σε αυτήν την περίπτωση υπογραμμίζει ότι «όπως η μοίρα του γορίλα τώρα εξαρτάται περισσότερο από τον άνθρωπο παρά από τον ίδιο τον γορίλα, έτσι και η μοίρα του ανθρώπου θα εξαρτάται περισσότερο από τις υπερέξυπνες μηχανές παρά από τον ίδιο τον άνθρωπο».

Η ζωή μάς αποδεικνύει έμπρακτα ότι δεν χρειάζεται να φτιαχτούν υπερέξυπνες μηχανές για να χάσουμε τον έλεγχο των λογισμικών και της Τεχνητής Νοημοσύνης, με αποτέλεσμα θανάσιμους κινδύνους και πολλούς νεκρούς. Με την υπόθεση της Boeing αντιλαμβανόμαστε ότι η θρησκεία των αγορών και του ανταγωνισμού των πολυεθνικών μπορεί κάλλιστα να επιφέρει το ίδιο αποτέλεσμα, ακόμη και με λογισμικά πολύ χαμηλής νοημοσύνης.

Μήπως πρόκειται για μια εξαιρεση στον κανόνα; Μήπως οι δύο συντριβές ήταν «μαύροι κύκνοι», δηλαδή γεγονότα που αποτελούν ακραίες περιπτώσεις; Για τους εκατοντάδες νεκρούς και τους χιλιάδες συγγενείς τους, για τα εκατομμυρια που πετούν με αεροπλάνο καθημερινά, τα δύο δυστυχήματα ήταν «μαύροι κύκνοι. Για την εταιρεία που κατασκευασε τα αεροπλάνα, οι κίνδυνοι είχαν καταγραφεί και ποσοτικοποιηθεί και η εξέλιξη ήταν απολύτως προβλέψιμη και μπορούσε να αποφευχθεί. Για την εταιρεία τα δυστυχήματα δεν ήταν «μαύροι κύκνοι», αλλά επιχειρηματικό ρίσκο που πήρε στην προσπάθειά της να ανταγωνιστεί σκληρά στην αγορά, ήτανε δηλαδή μέρος της κανονικότητας και της ομαλότητάς της.

Ας κρατήσουμε, λοιπόν, αυτό το στοιχείο σχετικά με την Τεχνητή Νοημοσύνη. Οσο λιγότερη γνώση έχουμε για αυτήν, τόσο περισσότερες πιθανότητες έχουμε για ακραία γεγονότα, με ακραίες επιπτώσεις στη ζωή μας, που θα μοιάζουν τυχαία. Η περιορισμένη γνώση μας για την Τεχνητή Νοημοσύνη, το ότι για τη συντριπτική πλειονότητα των ανθρώπων στη Γη παραμένει «μαύρο κουτί», για το οποίο δεν έχουμε ιδέα πώς λειτουργεί, μας κάνει ευάλωτους στους «μαύρους κύκνους» που σχετίζονται με τις εφαρμογές της.

Αν δεν θέλουμε να γίνουμε οι «τυχαιοι επιβάτες» σε προδιαγεγραμμένες συντριβές, αν δεν θέλουμε να είμαστε τα θύματα που θα θυσιαστούν για να βελτιωθεί η τεχνολογία, πρώτο μας καθήκον είναι να απομαγεύσουμε και να κατανοήσουμε, έστω σε αδρές γραμμές, τι είναι η Τεχνητή Νοημοσύνη, από πού έρχεται και πού μας πάει, ποιος καθορίζει τους όρους ανάπτυξής της και γιατί. Αν η Τεχνητή Νοημοσύνη αποτελεί κορωνίδα της ανθρώπινης δημιουργικότητας, τότε η συζήτηση γύρω από αυτήν οφείλει να είναι η απαρχή για την απελευθέρωση της ανθρώπινης δημιουργικότητας από τη Σκύλλα της εκμετάλλευσης και τη Χάρυβδη της αλλοτρίωσης.

♦ Tο νέο βιβλίο του Αντώνη Μαυρόπουλου «Τεχνητή Νοημοσύνη, Ανθρωπος, Φύση, Μηχανές» θα κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις «Τόπος» στις αρχές Απριλίου 2024.



H ομιλία της κ. Μαρίας Καρυστιανού στην Ευρωβουλή (18. 03. 2024) (youtube, 18.3.2024)

 ..............................................................


H ομιλία της κ. Μαρίας Καρυστιανού στην Ευρωβουλή (18. 03. 2024)

(youtube, 18.3.2024)


PERFECT DAYS - PLAYLIST / Α film by WIM WENDERS - "PERFECT DAYS" Soundtrack (youtube, 26.2.2024)

 ............................................................



PERFECT DAYS - PLAYLIST

Α film by WIM WENDERS - "PERFECT DAYS" Soundtrack

(youtube, 26.2.2024)


Κυριακή 17 Μαρτίου 2024

"Τα Ζάρια" "Τα Ζάρια", από τον δίσκο "2000 Μ.Χ" (Μουσική: Μάνος Χατζιδάκις / Στίχοι: Αγαθή Δημητρούκα / Ερμηνεία, Ενορχήστρωση και Διεύθυνση Ορχήστρας: Μάνος Χατζιδάκις) (youtube, 25.4.20170

 ............................................................


"Τα Ζάρια"



"Τα Ζάρια", από τον δίσκο "2000 Μ.Χ"

Μουσική: Μάνος Χατζιδάκις

Στίχοι: Αγαθή Δημητρούκα

Ερμηνεία, Ενορχήστρωση και Διεύθυνση Ορχήστρας: Μάνος Χατζιδάκις


ΣΤΙΧΟΙ


Φέρανε καλή ζαριά
και με βγάλανε στις πόρτες,
παίζοντας με σιγουριά
τρεις αλήτες και τρεις μόρτες.

Ένας ήταν απ’ τη Χιό,
άλλος απ’ την Καλαμάτα
και ο τρίτος, σαν στοιχειό,
μου τις έριχνε γεμάτα.

Ήμουνα καλό παιδί,
με φιλότιμο κι αξία,
πριν χαλάσω δηλαδή
μέσα στη χαρτοπαιξία.

Παρασύρθηκα κι εγώ,
όπως τόσοι κι άλλοι τόσοι.
Μες στα χρέη θα πνιγώ
και κανείς δε θα με σώσει.

Ήταν τρία τα παιδιά,
που μ’ αλλάξανε τα φώτα
και μ’ αφήσαν μια βραδιά
σαν τη μαδημένη κότα.

Μάνα, κάνε μιαν ευχή,
να μου `ρθεί δεξιά το ζάρι,
να μην είμαστε φτωχοί
μες στου κόσμου το παζάρι.

Θε μου, σε παρακαλώ,
άνοιξε κι εσύ μια πόρτα,
πριν μου φύγει το μυαλό
και με πάρ’ η κάτω βόλτα.


"Σε αντίθεση με το "Ζάρι", εδώ έχουμε μια επιτυχημένη παρωδία..." από τον φίλο στο fb Dimitris Tsirkas (facebook, 17.3.2024)

 ............................................................


"Σε αντίθεση με το "Ζάρι", εδώ έχουμε μια επιτυχημένη παρωδία..."









από τον φίλο στο fb Dimitris Tsirkas (facebook, 17.3.2024)




"Η Αφή της Ολυμπιακής Φλόγας δεν υπήρχε στους αρχαίους ολυμπιακούς αγώνες, εισήχθη για πρώτη φορά στους Αγώνες του Βερολίνου, το 1936. Ήταν μια ιδέα των ναζί.
Η έναρξη της σκυταλοδρομίας στην (αρχαία) Ολυμπία και ο τερματισμός της μετά από 2.000 χιλιόμετρα, στο Βερολίνο, υπονοούσε ότι η ναζιστική εξουσία μοιραζόταν μια κοινή κληρονομιά με την αρχαία Ελλάδα.
Παρέπεμπε επίσης στην ιδέα του Χίτλερ για μια φυσική, πολιτισμική εξέλιξη από την ελληνική «αυτοκρατορία» στη ρωμαϊκή, με αποκορύφωμα τη γερμανική. Οι πρώτες δάδες, μάλιστα, κατασκευάστηκαν από την Krupp, τη μεγαλύτερη πολεμική βιομηχανία των ναζί.
Παρά τις ναζιστικές του καταβολές, ο θεσμός άρεσε στη Διεθνή Ολυμπιακή Επιτροπή και διατηρήθηκε μέχρι σήμερα.
Έτσι εξηγείται η κιτς αρχαιολατρία της τελετής με τις δήθεν αρχαιοπρεπείς ενδυμασίες, αλλά και ο παγανιστικός της χαρακτήρας – η πρωθιέρεια απαγγέλλει μια επίκληση στον Θεό Απόλλωνα ώστε να ανάψει τη δάδα.
Κατόπιν αυτών, είναι άδικο να κατηγορούνται οι νέες στολές, της Μαρίας Κατράντζου, ως κιτς και κακόγουστες.
Ναι, μοιάζουν με αποκριάτικα κοστούμια που φοράνε πωλητές καρτ ποστάλ έξω από την Ακρόπολη, επιτελώντας μια καρικατούρα αρχαιότητας για τους τουρίστες.
Ωστόσο, κιτς και κακόγουστη είναι η ίδια η τελετή, στο πνεύμα της οποίας παραμένουν πιστές οι νέες στολές. Όχι μόνο παραμένουν πιστές, αλλά υπερταυτίζονται τόσο πολύ μαζί της ώστε να την υπονομεύουν.
Καθιστούν ορατό αυτό που όλοι γνωρίζουν αλλά την ίδια στιγμή αποκηρύσσουν – ότι η Αφή της Ολυμπιακής Φλόγας είναι μια κωμικοτραγική παρωδία αρχαιοελληνικού μεγαλείου, εμπνευσμένη από τους ναζί, στην υπηρεσία ενός θεσμού - πανηγύρι της μίζας, της ντόπας και των πολυεθνικών.
Μπράβο λοιπόν στη Μαρία Κατράντζου για αυτή την πολύ ριζοσπαστική παρέμβασή της. Μίλησε την αλήθεια, έστω και χωρίς να το καταλαβαίνει.
Είναι δε απολύτως λογικό οι δεξιοί να εξοργίζονται μαζί της.
Οι αριστερές και οι αριστεροί όμως γιατί έχουν βγει στα κεραμίδια με τις νέες στολές, αντί να τις χαιρετίσουν ως μια παιγνιώδη, πλην όμως επιτυχημένη, περφόρμανς κριτικής αποδόμησης ενός αντιδραστικού θεσμού;"

'ο ΚΑΡΝΑΒΑΛΟΣ'' (αποκριάτικο Κερκύρας) - ''Η Τιμή της Αγάπης'' 1984 σκηνοθεσία: Τώνια Μαρκετάκη (1942-1994) (youtube, 7.3.2021)

 .............................................................


''ο ΚΑΡΝΑΒΑΛΟΣ'' (αποκριάτικο Κερκύρας) - ''Η Τιμή της Αγάπης'' 1984


''Η Τιμή της Αγάπης'' 1984


σκηνοθεσία: Τώνια Μαρκετάκη


Μεταφορά στη μεγάλη οθόνη της νουβέλας «Η Τιμή και το Χρήμα» του Κωνσταντίνου Θεοτόκη.


΄΄να ζήσει ο ΚΑΡΝΑΒΑΛΟΣ΄΄ αποκριάτικο Κερκύρας


Ένα καπέλο με φτερά
και πλουμιστό κοθόνι(;)
Να ζήσει ο καρνάβαλος απόψε ΘΑ!! - απόψε θα πεθάνει


Η μούρη μες στη μάσκα
η γλώσσα πάει ροδάνι
Να ζήσει ο καρνάβαλος απόψε ΘΑ!! - απόψε θα πεθάνει


Πες στην αλήθεια μασκαρά
και η ψυχή θα γιάνει
Να ζήσει ο καρνάβαλος απόψε ΘΑ!! - απόψε θα πεθάνει


Το γαϊτανάκι γύρω-γύρω
γύρω- γύρω στο γαϊτάνι
Να ζήσει ο καρνάβαλος απόψε ΘΑ!! - απόψε θα πεθάνει

(youtube, 7.3.2021)


"Ρυθμολογία" και "Ο Κύκλος του C.N.S" [1971] - Μάνος Χατζιδάκις (1925-1994) (youtube, 23.10.2022)

 ...............................................................


"Ρυθμολογία" και "Ο Κύκλος του C.N.S" [1971] - Μάνος Χατζιδάκις (1925-1994)


🔺Ρυθμολογία (1969-1971) Έργο 40, Για Πιάνο
 
1 5/8 - Χασάπικος Στον Κριό [0:00]
2 7/8 - Χασάπικος Του Ταύρου [5:16]
3 9/8 - Χασάπικος Των Διδύμων (Στο Ύφος Του Eric Satie) [10:25]
4 11/8 - Χασάπικος Στον Υδροχόο) [15:12]
5 13/8 - Χασάπικος Της Σελήνης [19:50]
6 15/8 - Χασάπικος Στην Παρθένο [24:01]


🔺Ο Κύκλος Του C.N.S. (1954) 
Έργο 12, Κύκλος Έξη Τραγουδιών Για Πιάνο Και Φωνή [Φλέρυ Νταντωνάκη (1937-1998)]

7 Με Πνίγει Ετούτ' Η Θάλασσα [28:51]
8 Ο Αφέντης Έφυγε Πρωί [31:10]
9 Μια Θλιμμένη Αρχόντισσα [32:51]
10 Στην Αποβάθρα [35:24]
11 Θα Περιμένω [37:23]
12 Εγώ Είμ' Ένα Σύννεφο [39:27]


(youtube, 23.10.2022)



Σάββατο 16 Μαρτίου 2024

"ΣΤΙΧΟΜΑΝΤΕΙΑ" ποίημα του Βύρωνα Λεοντάρη (1932 - 2014), από τη συλλογή "Εν γη αλμυρά", Έρασμος 1996]

 ..............................................................



                  Βύρων Λεοντάρης (1932 - 2014)




ΣΤΙΧΟΜΑΝΤ
ΕΙΑ



Μέσα στο ποίημα σε χάνω Έξω από μένα
άλλη ομορφιά σε παίρνει, αγαπημένη
Τι θα γίνω και τι με περιμένει
σε άδειες αισθήσεις και χωρίς εσένα

που είσαι για μένα ό,τι είμαι και που τώρα
δεν είσαι μυστικό και πια δεν είμαι ό,τι είμαι
Τι να μου κάνουν νοσταλγίες και μνήμες
Το απτό με αρνιέται αυτή την άχρονη ώρα

το απτό που ήταν η τρέλα μου και το άγχος
α, όλα αυτά που γίναν τώρα στίχοι...
Τι άδοξα που έχασα το στοίχη-
μα ανάμεσα στο "υπάρχω - δεν υπάρχω"

Να χάνω όσα είχα το άντεχα' μα εσύ ήσουν
και όσα ποτέ δε γίναν και δεν είχα
Αυτά, πώς να τα χάσω αυτά που ματαιωθήκαν;
Σε άλλη ομορφιά θ' αγιάζουνε μαζί σου

λόγια που αρνηθήκαν να ειπωθούνε
αγγίγματα που πήραν πίσω το άγγιγμά τους
σημάδια του έρωτα και του θανάτου
γραφές που γράφτηκαν για να σβηστούνε

Μέσα στο ποίημα σε χάνω και δεν ξέρω
Εσύ μου φεύγεις ή εγώ σου φεύγω;
Πώς σκοτεινιάζω απ' το δικό σου φέγγος...
Και δε με θέλω πια και δε με ξέρω

Σε άλλη ομορφιά φριχτή και δίχως έλεος
θα 'σαι για πάντα, έξω από μένα, ωραία ωραία
τόσο άδικα τόσο άσπλαχνα ωραία...
Και δε με ξέρω πια και δε με θέλω



Βύρων Λεοντάρης (1932 - 2014), από τη συλλογή "Εν γη αλμυρά", Έρασμος 1996]

Παρασκευή 15 Μαρτίου 2024

"Endless" - Keith Jarrett (Keith Jarrett Trio) from the album “Changeless” ECM (youtube, 26.3.2014)

 ...............................................................


Endless - Keith Jarrett

Keith Jarrett Trio


Keith Jarrett / Piano
Gary Peacock / Double-Bass
Jack DeJohnette / Drums


from the album “Changeless” ECM

(youtube, 26.3.2014)



"Oι δωσίλογοι, ένα θέμα ταμπού της ελληνικής κοινωνίας" συνέντευξη του Μενέλαου Χαραλαμπίδη στην Αργυρώ Μποζώνη (www.lifo.gr, 14.3.2024)

 ...............................................................



Oι δωσίλογοι, ένα θέμα ταμπού της ελληνικής κοινωνίας


Μέσα από την έρευνά του σε αρχεία που μέχρι σήμερα παραμένουν κλειστά ο ιστορικός Μενέλαος Χαραλαμπίδης εξετάζει τα γεγονότα και τα πρόσωπα που συνεργάστηκαν με τους Γερμανούς κατακτητές σε μια πολύπαθη και αιματηρή για την Αθήνα περίοδο.


 
Άνδρες των Ταγμάτων Ασφαλείας και της Ελληνικής Βασιλικής Χωροφυλακής έχουν συλλάβει εργάτες έπειτα από μπλόκο σε εργοστάσιο της Δραπετσώνας. Οι εργάτες οδηγούνταν στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Χαϊδαρίου, όπου και παραδίδονταν από τις ελληνικές στις γερμανικές αρχές. Ακολουθούσε η μεταφορά τους στη Γερμανίας προς καταναγκαστική εργασία, Αρχείο Εταιρείας Εικαστικών Τεχνών Α. Τάσσος.


 
συνέντευξη του Μενέλαου Χαραλαμπίδη στην Αργυρώ Μποζώνη (www.lifo.gr, 14.3.2024)



Με τέσσερις εκδόσεις μέσα σε τρεις μήνες το πρόσφατο βιβλίο του ιστορικού Μενέλαου Χαραλαμπίδη, «Οι δωσίλογοι», ρίχνει φως στη συνεργασία των Ελλήνων με τον Γερμανό κατακτητή, ένα θέμα-ταμπού κι ας έχουν περάσει ογδόντα ολόκληρα χρόνια από το τέλος της Κατοχής. Στο βιβλίο παρακολουθούμε την πολιτική, οικονομική και ένοπλη συνεργασία με τον κατακτητή όπως εκδηλώθηκε στο νομό Αττικής μέσα από τη μελέτη αρχείων που δημοσιοποιούνται πρώτη φορά.

— Η λογοτεχνία και ο κινηματογράφος ασχολούνται πολύ με τα θέματα στα οποία αναφέρεστε στο βιβλίο σας, την Κατοχή και τον Εμφύλιο.

-Τις δύσκολα πολιτικά εποχές παραδοσιακά τις πιάνει πρώτα η λογοτεχνία, μετά ο κινηματογράφος, το θέατρο. Η Ιστορία έρχεται πολύ αργότερα…

— Θα πρέπει να έχουμε απομακρυνθεί χρονικά από τα γεγονότα;

- Και αυτό ισχύει, αλλά το θέμα είναι κατά πόσο έχουμε μια δημοκρατική κατάσταση στο πανεπιστήμιο – και πάλι, μια τέτοια κατάσταση θέλει χρόνια για να αποδώσει. Δεν είναι τυχαίο ότι οι πρώτες έρευνες για τη δεκαετία του ’40 στην Ελλάδα αρχίζουν να βγαίνουν συστηματικά αρκετά μετά τη Μεταπολίτευση. Θέλουμε ένα κλίμα δημοκρατίας τόσο στο πανεπιστήμιο όσο και στην κοινωνία για να ανοίξουν αρχεία, γιατί εμείς οι ιστορικοί χωρίς αρχεία δεν μπορούμε να ερευνήσουμε.
Ξέρουμε ότι είναι πολλοί οι άνθρωποι που εντάχθηκαν ακόμα και απευθείας στις γερμανικές υπηρεσίες ασφαλείας, αστυνομίας και κατασκοπείας της Βέρμαχτ και των Ες-Ες. Σε αυτές εντάχθηκαν αρκετοί Έλληνες ως διερμηνείς, καταδότες ακόμα και βασανιστές. Στόχος τους ήταν να καταδίδουν άτομα αποκομίζοντας οικονομικό όφελος.

— Εσείς πώς φτάσατε σε αυτά τα αρχεία, που είναι κλειστά ακόμα και σήμερα;

- Έτυχε να κάνω την έρευνά μου την περίοδο που πήγαν να ανοίξουν αυτά τα αρχεία των ελληνικών σωμάτων και υπηρεσιών ασφαλείας, που είναι οι προκάτοχοι της ΕΥΠ. Ήταν αρχεία που διαρκώς έκλειναν με αποφάσεις του εκάστοτε υπουργού Εσωτερικών, αλλά έγινε μια προσπάθεια που ξεκίνησε επί υπουργίας Πανούση και τη συνέχισε ο Τόσκας· ψιλοάνοιξαν και κατάφερα να μπω, γιατί στην Ελλάδα, αν είσαι ιστορικός, πρέπει να αναπτύξεις και κάποιες άλλες δεξιότητες


 

Εμείς οι ιστορικοί ξέρουμε ότι δεν γράφουμε την Ιστορία με χειρουργικές τομές– ο πόλεμος είναι σημαντική τομή, αλλά υπάρχει και το πριν. Φωτ.: Αλέξανδρος Κατσής

— Να λειτουργεί ως ντετέκτιβ;

- Ακόμα και ανοιχτά να είναι τα αρχεία, πολλές φορές είναι πολυδιασπασμένα και θέλει κόπο να εντοπίσεις τα κομμάτια τους. Δυστυχώς, λόγω απουσίας αρχειακής κουλτούρας, και όχι μόνο στο ελληνικό δημόσιο, έχουν καταστραφεί αρχεία από άγνοια και πολλούς άλλους λόγους, π.χ. δεν αξιολογήθηκαν και πετάχτηκαν. Οπότε καταλαβαίνετε τη δυσκολία τού να γράψεις ένα βιβλίο για τους δωσίλογους. Εδώ υπάρχει και η εσκεμμένη προσπάθεια να καταστραφούν τα ίχνη της συνεργασίας με τον κατακτητή από ανθρώπους που ήταν στον κρατικό μηχανισμό για χρόνια. Δεν έγινε ποτέ εκκαθάριση μεταπολεμικά, όπως ούτε και μετά τη χούντα, οπότε αυτοί οι άνθρωποι, που δεν ήταν απαραίτητα πολύ ψηλά στον μηχανισμό, είχαν τη δυνατότητα να τα καταστρέψουν.


 


— Οι δωσίλογοι είναι ένας τίτλος που μας παραπέμπει σε μια εικόνα που έρχεται κι αυτή από τον κινηματογράφο: ο κουκουλοφόρος, ο χαφιές, ο καταδότης. Απ’ ό,τι διαβάζω στο βιβλίο σας, όμως, είναι πιο ευρύ όλο αυτό, δεν γίνεται για έναν τενεκέ λάδι και φαίνεται ότι έχει αρχίσει πολύ πριν από την Κατοχή.

-Εμείς οι ιστορικοί ξέρουμε ότι δεν γράφουμε την Ιστορία με χειρουργικές τομές– ο πόλεμος είναι σημαντική τομή, αλλά υπάρχει και το πριν. Ήδη από τη δεκαετία του ’30 έχουμε μια γερμανική οικονομική εισβολή στα Βαλκάνια, αυτό έχει ως συνέπεια ένας μεγάλος αριθμός ατόμων να συνδεθεί με το γερμανικό κεφάλαιο και τη γερμανική οικονομία. Υπήρχαν γερμανικές εταιρείες, παραρτήματα, προμηθευτές, έμποροι. Όταν οι Γερμανοί μπήκαν στη χώρα και την κατέλαβαν πολλοί από αυτούς ήταν τα έμπιστα πρόσωπα, ήταν οι πρώτοι που συνέβαλαν στο άνοιγμα της οικονομικής συνεργασίας με τους Γερμανούς, δίνοντας το παράδειγμα στους υπόλοιπους. Αυτό το συναντάμε και στα πρακτικά των μεταπολεμικών δικών. Σε επίπεδο οικονομικής συνεργασίας έχουμε πράγματα που μας συνδέουν με το προπολεμικό παρελθόν. Σε επίπεδο συνεργασίας των Σωμάτων Ασφαλείας, η Χωροφυλακή κυρίως είχε μπολιαστεί με τον αντικομμουνισμό από τα τέλη της δεκαετίας του ’20. Ο πρώτος αμιγώς αντικομμουνιστικός νόμος, το περίφημο «ιδιώνυμο» το 1929, είχε ανοίξει τη διαδικασία θωράκισης του αστικού κράτους απέναντι στον κίνδυνο του κομμουνισμού. Μέσα στα χρόνια της Κατοχής οι άνθρωποι αυτοί θεώρησαν ότι συνεχίζουν απλώς το έργο που έκαναν και πριν, χωρίς να εξετάσουν ότι τα δεδομένα άλλαξαν, ότι βρισκόμασταν κάτω από ξένη στρατιωτική κατοχή.

— Οπότε μιλάμε για την Αστυνομία, τη Χωροφυλακή αλλά και για τα Τάγματα Ασφαλείας που ιδρύθηκαν στην Κατοχή.

- Αυτό που συνέβη, και δεν είναι πολύ ξεκάθαρο στο μυαλό του κόσμου, είναι πως από το 1943, οπότε δημιουργείται η θέση του ανώτατου διοικητή των Ταγμάτων Ασφαλείας και της Αστυνομίας Ελλάδος, την οποία αναλαμβάνει ο εκάστοτε διοικητής των Ες-Ες στη Ελλάδα, τα ελληνικά τάγματα και σώματα ασφαλείας υπάγονται στη διοίκηση του εκάστοτε αντιστράτηγου, μπαίνουν στον κατοχικό μηχανισμό και οι Γερμανοί είναι αυτοί που τα εξοπλίζουν.


 
Ο πρωθυπουργός της τελευταίας κυβέρνησης συνεργατών Ιωάννης Ράλλης, ο αντιστράτηγος των Ες Ες και ανώτατος αρχηγός των Ταγμάτων Ασφαλείας και της Αστυνομίας Ελλάδος Βάλτερ Σιμάνα και άλλοι Γερμανοί αξιωματούχοι σε τελετή στο Μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη. Πηγή: Από τα γαλλικά κινηματογραφικά επίκαιρα της «France Actualités» που προβλήθηκαν στις 21 Απριλίου 1944. Συλλογή Δημήτρη Τσακμάκη.


— Αυτά συμβαίνουν μετά τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας το 1943;

-Μετά τη συνθηκολόγηση και την αποχώρηση των Ιταλών δημιουργούνται τεράστια κενά σε θέματα ασφαλείας. Οι Γερμανοί δεν έχουν επαρκές προσωπικό να τα καλύψουν, γι’ αυτό βασίζονται στους Έλληνες συνεργάτες τους και βάζουν μπροστά τα ελληνικά τάγματα ασφαλείας.

— Ο ρόλος τους ποιος είναι;

Δεν έχουν καμία σχέση με την τήρηση της τάξης, δεν διώκουν τους ποινικούς, κυνηγούν το πολιτικό έγκλημα, που τότε ήταν η αντιστασιακή δράση, που σχεδόν αποκλειστικά ερχόταν από τις εαμικές οργανώσεις. Οπότε τα Τάγματα Ασφαλείας, τον τελευταίο και με διαφορά πιο αιματηρό χρόνο της Κατοχής, πρωταγωνιστούν στις επιχειρήσεις στρατιωτικού και αστυνομικού τύπου που γίνονταν κατά των χαρακτηριζόμενων ως εαμικών συνοικιών, δηλαδή σε περιοχές όπου κατοικούσαν κυρίως οι πρόσφυγες του ’22, όπως η Κοκκινιά, η Καισαριανή, η Καλλιθέα, το Περιστέρι, ο Βύρωνας· εκεί γίνονται και τα μεγάλα μπλόκα της Κατοχής.

— Στο βιβλίο σας εισάγετε και έναν νέο όρο, «ελληνική στρατιωτική κατοχή».

-Οι ελληνικές δυνάμεις ασφαλείας πρωτοστατούν σε μπλόκα, εφόδους και έρευνες σε σπίτια, γι’ αυτό εισάγω και αυτόν τον καινούργιο όρο. Μιλάω για ελληνική στρατιωτική κατοχή, ταυτόχρονα με των Γερμανών. Ξεκινώντας την έρευνά μου πριν από είκοσι χρόνια –τόσα μελετώ την Κατοχή στην Αθήνα–, συνάντησα πολλούς ανθρώπους, που δεν είναι πια στη ζωή, οι οποίοι μιλώντας για την Κατοχή στο μυαλό τους δεν είχαν τόσο τους Γερμανούς όσο τα Τάγματα Ασφαλείας και τη Χωροφυλακή.

— Οπότε μιλάμε για ένα φαινόμενο μεγάλης έκτασης, οι δωσίλογοι δεν είναι μια μικρή κατηγορία ανθρώπων.

Δεν είναι μια μικρή μειοψηφία, κάποιοι ελάχιστοι είναι ένα πιο ευρύ φαινόμενο. Αυτό που μου έκανε τη μεγαλύτερη εντύπωση είναι η ένταση, η σφοδρότητα και το απίστευτο μίσος που είχαν.

 
Το κτίριο του Ορφανοτροφείου Χατζηκώνστα επί της οδού Πειραιώς πριν την κατεδάφισή του το 1963. Είχε επιταχθεί από την Ελληνική Βασιλική Χωροφυλακή, η οποία το είχε μετατρέψει σε φυλακές. Σε αυτό φυλακίστηκαν οι ανάπηροι του αλβανικού μετώπου μετά το Μπλόκο των Νοσοκομείων και πολλοί άλλοι αντιστασιακοί πριν παραδοθούν στις γερμανικές αρχές κατοχής και εκτελεστούν. Πηγή: Εμπορική Τράπεζα της Ελλάδος, Νεοκλασσική αρχιτεκτονική στην Ελλάδα, Αθήνα 1967.

— Δώστε μου ένα παράδειγμα, για να καταλάβω σε τι αναφέρεστε.

Είναι το πολύ δύσκολο κεφάλαιο των βασανιστηρίων που έκανε η Ελληνική Ασφάλεια ή η Χωροφυλακή. Όταν συνελάμβαναν αντιστασιακούς –γυναίκες ή άντρες, δεν έχει σημασία το φύλο–, ακολουθούνταν ένα σαδιστικό τελετουργικό θανάτου. Οι Γερμανοί, για να αποσπάσουν ομολογίες, βασάνιζαν για πολύ καιρό τα θύματά τους, όσα δεν έσπαγαν. Τα θύματα της Ειδικής Ασφάλειας πεθαίνουν ή την ημέρα της σύλληψης ή την επομένη, απλώς τους σκοτώνουν. Έχω βρει ιατροδικαστικές εκθέσεις και εκεί βλέπει κανείς τι υφίστατο το σώμα πριν πεθάνει. Αυτό δεν έχει να κάνει με την απόσπαση της πληροφορίας αλλά με έναν καθαρό σαδισμό, αυτόν που δημιουργείται στο πλαίσιο ενός απύθμενου μίσους.

— Για τους ανθρώπους που γίνονταν δωσίλογοι για λόγους επιβίωσης τι έχετε να πείτε;

-Ξέρουμε ότι είναι πολλοί οι άνθρωποι που εντάχθηκαν ακόμα και απευθείας στις γερμανικές υπηρεσίες ασφαλείας, αστυνομίας και κατασκοπείας της Βέρμαχτ και των Ες-Ες. Σε αυτές εντάχθηκαν αρκετοί Έλληνες ως διερμηνείς, καταδότες ακόμα και βασανιστές. Στόχος τους ήταν να καταδίδουν άτομα αποκομίζοντας οικονομικό όφελος. Υπήρξαν και άνθρωποι που μπήκαν αναγκαστικά, ας πούμε κάποιος που γνώριζε γερμανικά και εργαζόταν απλώς εκεί δεν ήταν απαραίτητα συνεργάτης τους. Κάποιοι κατάφεραν να γλιτώσουν και κόσμο. Οπότε θα πρέπει να είμαστε προσεκτικοί στο πώς χειριζόμαστε το θέμα. Υπήρχαν άνθρωποι που πέρασαν στην απέναντι πλευρά μέσα από τα δίχτυα της μαύρης αγοράς, έτσι στρατολογήθηκαν στις γερμανικές ή ιταλικές υπηρεσίες. Είναι αρκετοί οι τρόποι, χωρίς να εξαιρούνται και ζητήματα προσωπικά – αυτό συμβαίνει περισσότερο στην επαρχία όμως. Πάντως, και οι τρεις κατοχικές κυβερνήσεις συνεργασίας δημιούργησαν ένα τεράστιο πλαίσιο ανομίας κι αυτό έδωσε το κίνητρο να συνεργαστεί κάποιος με τους Γερμανούς, γιατί ήξερε πως ό,τι και να έκανε, δεν θα λογοδοτούσε πουθενά.

— Τι ρόλο έπαιξαν στην υπόθεση των Εβραίων της Αθήνας;

- Στην Αθήνα δεν έχουμε μεγάλη κοινότητα, όπως στη Θεσσαλονίκη. Εδώ φαίνεται ότι είχαμε πρώτα απ’ όλα μια θεσμική διαδικασία. Στο υπουργείο Οικονομικών υπήρχε η αρμόδια διεύθυνση διαχείρισης των ισραηλιτικών περιουσιών σε περίπτωση που αυτοί «εξαφανίζονταν», για να το διατυπώσουμε ευγενικά. Υπήρχε και αμοιβή σε κάποιον που κατέδιδε Εβραίο, ένα δέκα τοις εκατό και παραπάνω από την εκποίηση της περιουσίας του. Οπότε το ίδιο το κράτος έδινε κίνητρο. Πολλοί Εβραίοι τότε ζήτησαν από χριστιανούς εμπόρους να κρύψουν εμπορεύματα στις αποθήκες τους, και υπήρξαν κάποιοι που τους κατέδωσαν. Το ανθρωποκυνηγητό με στόχο ακίνητες και κινητές περιουσίες ήταν ανελέητο. Ακόμα και απλοί πολίτες κατέδιδαν ανθρώπους για να καταφέρουν να βάλουν χέρι στην περιουσία τους, όπως έγινε μαζικά στη Θεσσαλονίκη.


 
Η περίφημη «μάντρα της Κοκκινιάς». Το κτίριο του ταπητουργείου της βρετανικής Οριένταλ Κάρπετ. Μέσα σε αυτό και στη μάντρα του εκτελέστηκαν περίπου 75 άτομα κατά τη διάρκεια του Μπλόκου της Κοκκινιάς. Διακρίνονται τα συνθήματα της ΕΠΟΝ και του ΕΛΑΣ για εκδίκηση. Φωτογράφος: Μιχάλης Νικολινάκος. Αρχείο Οικ. Μιχάλη Νικολινάκου, Συλλογή Γεωργίου Α. Βεράνη.

— Αποδόθηκε ποτέ δικαιοσύνη;

- Έχουμε μια πολύ καλή έρευνα του Δημήτρη Κουσουρή πριν από μια δεκαετία σχετικά με το πώς χρησιμοποιήθηκε η δικαστική εξουσία από το ελληνικό κράτος για να αντιστρέψει πλήρως την πραγματικότητα, να ποινικοποιήσει την αντιστασιακή δράση και να αποποινικοποιήσει, να απαλλάξει και να αθωώσει αυτούς που συνεργάστηκαν με τους κατακτητές. Δεν είναι τυχαίο ότι οι Αθηναίοι και οι Αθηναίες εκείνης της εποχής αποκαλούσαν αυτά τα δικαστήρια, τα ειδικά δικαστήρια που έγιναν για τους δωσίλογους, «αθωοδικεία». Οι απαλλαγές ήταν μαζικές.

Αρχικά, υπάρχουν απαλλακτικά βουλεύματα γι’ αυτούς που είχαν οικονομικές σχέσεις με τους Γερμανούς, οπότε αυτές οι υποθέσεις δεν έφτασαν στα δικαστήρια – αυτό ήταν το πρώτο φίλτρο. Σε μια δεύτερη φάση, όσοι έφτασαν στα δικαστήρια αθωώθηκαν, και αυτοί οι λίγοι που καταδικάστηκαν πήραν χάρη από αντίστοιχα συμβούλια ή τον βασιλιά. Αυτό που προκύπτει από την έρευνα είναι ότι στα δύο μεγαλύτερα δικαστήρια της χώρας, Αθηνών και Πειραιά, έχουμε δύο εκτελεσμένους ως συνεργάτες των Ες-Ες, που δεν ήταν καν ψηλά στην ιεραρχία.

— Ο δωσιλογισμός είναι ένα φαινόμενο πανευρωπαϊκό και νομίζω ότι και στην Ευρώπη αυτά τα ζητήματα και οι δίκες έκλεισαν γρήγορα, δεν συνέβη μόνο στην Ελλάδα.

-Στην Ελλάδα, όμως, συνέβη με τον πιο ακραίο τρόπο. Είχαμε ατιμωρησία των συνεργατών και κυνηγητό των αντιστασιακών με μακροχρόνιες διώξεις. Συνέβη και σε όλη την Ευρώπη βέβαια, που ήταν κατεστραμμένη μετά τον πόλεμο και έπρεπε να ανασυγκροτηθεί, και μάλιστα πολύ γρήγορα. Οπότε οι μεταπολεμικές κυβερνήσεις επέλεξαν τη λήθη, να κρύψουν τις πληγές, για να ανοίξει η μεταπολεμική σελίδα της ειρηνικής Ευρώπης. Αν προσπαθούσαν να αποδώσουν δικαιοσύνη διεξοδικά, αυτό θα τράβαγε πολύ όχι μόνο στις αίθουσες των δικαστηρίων αλλά και στις κοινωνίες, που θα ταλανίζονταν για χρόνια από αυτό το ζήτημα. Υπήρξαν κάποιες παραδειγματικές τιμωρίες δωσίλογων, αλλά έκλεισαν στα γρήγορα όλα αυτά τα ζητήματα.

— Πιστεύετε ότι είμαστε σε μια εποχή που μπορούμε να τα εξετάσουμε όλα αυτά ψύχραιμα και να βγούμε από τη λήθη, να κοιτάξουμε το τραύμα;

-Ναι, γιατί δεν έχει περάσει απλώς ένα μεγάλο διάστημα, ογδόντα χρόνια πλέον, αλλά και γιατί αυτό το παρελθόν είναι δικό μας, δεν είναι κάποιου άλλου. Είναι αυτά που έζησαν οι πατεράδες και οι μανάδες, οι παππούδες και οι γιαγιάδες μας, άρα το ζητούμενο είναι να κατανοήσουμε αυτό το παρελθόν. Δεν είμαι δικαστής. Στόχος μου είναι, όπως εγώ, μέσα από την έρευνα, κατανόησα αυτήν τη δύσκολη περίοδο, να μπορέσουν κι άλλοι να την κατανοήσουν μέσα από το βιβλίο. Οι βεβαιότητες δεν βοηθούν, τα ερωτήματα βοηθούν, και είναι σημαντικό να έχουμε ανοιχτό μυαλό όταν προσεγγίζουμε αυτά τα γεγονότα. Ο πιο σωστός τρόπος είναι να σταθούμε έντιμα απέναντι σε αυτό το παρελθόν και να το δούμε κατάματα. Το τραύμα για να επουλωθεί πρέπει να εκλογικευθεί, να το συζητήσουμε, να το κατανοήσουμε και να ζήσουμε με αυτό.

"Τέτοιες μέρες πριν από τέσσερα χρόνια" γράφει ο Δημήτρης Πολιτάκης (www.lifo.gr, 15.3.2024)

 ............................................................



Τέτοιες μέρες πριν από τέσσερα χρόνια


Δίσεκτο έτος ήταν και τότε όταν κλεινόμασταν μέσα υπό την απειλή μιας πρωτόγνωρης πανδημίας. Άλλαξαν όλα από τότε ή δεν άλλαξε απολύτως τίποτα;





  γράφει ο Δημήτρης Πολιτάκης (www.lifo.gr, 15.3.2024)




ΤΕΤΟΙΕΣ ΜΕΡΕΣ ΠΡΙΝ από τέσσερα χρόνια, τον Μάρτιο του επίσης δίσεκτου 2020, ο πλανήτης κατέβαζε ρολά και ταμπουρωνόταν στο καβούκι του, εμβρόντητος από την ραγδαία και φονική επέλαση του κορωνοϊού.

Τα ξημερώματα της 12ης Μαρτίου κατέληγε το πρώτο θύμα της νόσου στη χώρα (ήταν μόλις το ένατο επίσημο κρούσμα) ενώ λίγες μέρες αργότερα ξεκινούσε η καθημερινή απογευματινή τηλεοπτική ενημέρωση για την εξέλιξη της πανδημίας με τον Σωτήρη Τσιόρδα, από τα χείλη του οποίου κρεμόμασταν όλοι αναζητώντας νόημα και παρηγοριά.


Το πρώτο λοκντάουν σε εθνικό επίπεδο ξεκίνησε στις 23 Μαρτίου και τα υπόλοιπα είναι ιστορία, που όμως ακόμα δεν ξέρουμε πώς να την αξιολογήσουμε. Χρειάζονταν τόσα μέτρα και τόσοι περιορισμοί στην εξέλιξη της πανδημίας; Είχε νόημα και πόσο τελικά όλη αυτή η παντομίμα με τις μάσκες;




Τέσσερα χρόνια μετά, εκείνες οι μέρες μοιάζουν μακρινές και αχνές σα μισοξεχασμένο όνειρο και μόνο κάτι «επετειακές» αφίσες στα Εξάρχεια μοιάζουν να ανακαλούν εκείνη την περίοδο ως αφετηρία ενός προγράμματος καταναγκαστικού εγκλεισμού, αποκλεισμού και κοινωνικού ελέγχου.

Ήταν μέρες δυστοπικού τρόμου ή απόκοσμης και πολύτιμης ηρεμίας εκείνες που ζήσαμε (τουλάχιστον όσοι και όσες δεν βρεθήκαμε ξαφνικά με τα παιδιά μας πάνω από το κεφάλι μας επί 24ωρου βάσεως), ειδικά τον πρώτο καιρό; Και τι μας έμεινε από όλο αυτό; Γίναμε καλύτεροι άνθρωποι ή τα ίδια και χειρότερα; Άλλαξαν όλα ή δεν άλλαξε απολύτως τίποτα; Ή μήπως άλλαξαν μ’ ένα τρόπο ασυνείδητο σχεδόν, σα να υπέστη ο κόσμος πλύση εγκεφάλου ή σα να συμμετείχε σε μια διαδικασία μαζικής ύπνωσης την οποία όμως κανείς δεν θυμάται;

Τέσσερα χρόνια μετά, εκείνες οι μέρες μοιάζουν μακρινές και αχνές σαν μισοξεχασμένο όνειρο και μόνο κάτι «επετειακές» αφίσες στα Εξάρχεια μοιάζουν να ανακαλούν εκείνη την περίοδο ως αφετηρία ενός προγράμματος καταναγκαστικού εγκλεισμού, αποκλεισμού και κοινωνικού ελέγχου.

Πού και πού βλέπεις ανθρώπους να κυκλοφορούν με την υγειονομική μάσκα αλλά η χρήση τους δεν έγινε μαζική συνήθεια, όπως πολλοί προέβλεπαν, παρότι βεβαίως ο ιός εξακολουθεί να περιφέρεται, να μεταλλάσσεται και να εξαπλώνεται. Από εξωγήινο τέρας όμως – από Γκοτζίλα – έχει γίνει κάτι σαν κατοικίδιο ζώο.

Ο συγχρωτισμός μοιάζει πιο έντονος, οι ουρές πιο μεγάλες, τα καταστήματα εστίασης και αναψυχής πιο γεμάτα, η προκατάληψη, η παράνοια και η ασυνεννοησία που ήδη τότε χαρακτήριζαν την επικοινωνία των ανθρώπων στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, πολύ περισσότερο εκτός ελέγχου, η εμπιστοσύνη στους θεσμούς ακόμα χαμηλότερη.

Όσο για το αν γίναμε καλύτεροι άνθρωποι, το μόνο κατάλοιπο που μοιάζει να άφησε η πανδημία είναι (σε συνδυασμό και με την περιβαλλοντική απειλή) μια αίσθηση ότι το αύριο είναι εξαιρετικά αμφίβολο και επισφαλές, οπότε μπορούμε να είμαστε όσο άπληστοι και εγωιστές θέλουμε, αδιαφορώντας για τους άλλους.

Τα πλήθη επέστρεψαν αλλά περιέργως ο κόσμος μοιάζει μικρότερος. Και επίσης πιο ανήσυχος και πιο κουρασμένος, αλλά αυτό ίσως και να οφείλεται εν μέρει στην επίδραση που έχει αφήσει σε εκατομμύρια ανθρώπους ο λεγόμενος «μακροπρόθεσμος» (long) Covid, που τέσσερα χρόνια μετά, ακόμα δεν γνωρίζουμε τι ακριβώς σημαίνει.

"Τα επαναστατημένα γαρίφαλα που άρχισαν να μαραίνονται" γράφει ο Γιάννης Παντελάκης (www.lifo.gr, 15.3.2024)

 ...............................................................



Τα επαναστατημένα γαρίφαλα που άρχισαν να μαραίνονται


Πενήντα χρόνια μετά το τέλος της δικτατορίας Σαλαζάρ, η ακροδεξιά επιστρέφει στην Πορτογαλία.





γράφει ο Γιάννης Παντελάκης (www.lifo.gr, 15.3.2024)




ΤΟΝ ΕΠΟΜΕΝΟ ΜΗΝΑ συμπληρώνονται πενήντα χρόνια την Επανάσταση των Γαριφάλων στην Πορτογαλία, ένα από τα σημαντικότερα ιστορικά γεγονότα που συνέβησαν στη χώρα. Ηταν ένα σχεδόν αναίμακτο κίνημα δημοκρατικών αξιωματικών το οποίο έβαλε τέλος στη 48χρονη σκληρή δικτατορία του Σαλαζάρ.

Μισό αιώνα αργότερα, την περασμένη Κυριακή, ένα μεγάλο ποσοστό Πορτογάλων έδειξε νοσταλγία για εκείνους που είχαν καταλύσει τη δημοκρατία της χώρας τους και επέλεξε να ενισχύσει σε μεγάλο βαθμό το ακροδεξιό λαϊκιστικό κόμμα Chega (Αρκετά), το οποίο φαίνεται να εδραιώνεται στην τρίτη θέση (πίσω από το δεξιό και το σοσιαλιστικό κόμμα), τριπλασιάζοντας την εκλογική του επιρροή συγκριτικά με δύο χρόνια πριν και συγκεντρώνοντας ποσοστό 18,06%. Τα γαρίφαλα στην Πορτογαλία άρχισαν να μαραίνονται.

Λίγο καιρό πριν η Πορτογαλία έδειχνε να αποτελεί την εξαίρεση στο πλαίσιο της πιο αποκρουστικής πολιτικής συμπεριφοράς, μια τάση που έχει εξαπλωθεί στην Ευρώπη (και όχι μόνο), όπου ακροδεξιά και λαϊκίστικα κόμματα διευρύνουν συνεχώς τις δυνάμεις τους σε εντυπωσιακό βαθμό με όχημα την μισαλλοδοξία και τον ρατσισμό. Μοιάζει λες και εκατομμύρια ψηφοφόρων αγνοούν την πρόσφατη ιστορία σε επίπεδο επιρροής και διείσδυσης αυτών των πολιτικών μορφωμάτων στις κοινωνίες, η κατάσταση θυμίζει έντονα εικόνες του Μεσοπολέμου.




Τα παραδοσιακά κόμματα δείχνουν κουρασμένα, χρεωκοπημένα και αδύναμα να ανταποκριθούν σε όσα οι καιροί απαιτούν. Το πιο ενδιαφέρον στοιχείο είναι πως η παρακμή αυτή αφορά κυρίως σοσιαλιστικές και αριστερές πολιτικές εκφράσεις.

Λίγα χρόνια πριν εμφανιστεί αυτό το φαινόμενο στην Πορτογαλία, στη γειτονική Ισπανία επίσης πολλοί έδειξαν να ξεχνούν επίσης τον δικό τους δικτάτορα, τον Φράνκο, ενισχύοντας το ακροδεξιό Vox, κάτι που προκάλεσε ένα ισχυρό σοκ σε μια χώρα που γνώρισε μία από τις πιο σκληρές και μεγάλες σε διάρκεια δικτατορίες. Έχουν προηγηθεί πολλές χώρες στην Ευρώπη όπου η ακροδεξιά έχουν κερδίσει σημαντικό έδαφος, ενώ ο κίνδυνος επανόδου στην εξουσία του Τραμπ, που έχει αντίστοιχα χαρακτηριστικά, γίνεται ολοένα πιο από ορατός.

Αυτό που συμβαίνει σε μία μετά την άλλη χώρα, να απλώνεται δηλαδή η ακροδεξιά και συχνά να συμμετέχει σε συμμαχικές κυβερνήσεις, δεν εκπλήσσει πια, αντίθετα θεωρείται μια κανονικότητα και ίσως αυτό να είναι και το πιο επικίνδυνο, η κανονικοποίησή της. Το γιατί συμβαίνουν όλα αυτά προφανώς χρειάζεται χιλιάδες λέξεις για να ερμηνευθεί.

Άλλωστε, κάθε χώρα που έλκεται από τέτοιες δυνάμεις έχει τη δική της ιδιαιτερότητα. Αυτό που όμως διακρίνεται εύκολα από μια πρώτη ανάγνωση είναι πως τα παραδοσιακά κόμματα δείχνουν κουρασμένα, χρεωκοπημένα και αδύναμα να ανταποκριθούν σε όσα οι καιροί απαιτούν. Το πιο ενδιαφέρον στοιχείο είναι πως η παρακμή αυτή αφορά κυρίως σοσιαλιστικές και αριστερές πολιτικές εκφράσεις. Εκεί παρατηρείται και το μεγάλο πρόβλημα, όπως άλλωστε συμβαίνει και στην Ελλάδα.

Κατά καιρούς, σημαντικοί επιστήμονες και πολιτικοί αναλυτές που προσπαθούν να αιτιολογήσουν αυτήν τη στροφή σε μεγάλες πληθυσμιακές ομάδες αναφέρονται στον φόβο πολλών απέναντι σε προκλήσεις των καιρών, στις αλλαγές που συντελούνται, στις διαδικασίες των κοινωνικών μετασχηματισμών που είναι γρήγορες και δεν είναι πάντα εύκολο να τις ακολουθήσουν όλοι. Έχει ξεχωριστό ενδιαφέρον όμως το ότι από αυτό το φάντασμα της ακροδεξιάς που απλώνεται στην Ευρώπη μεγάλοι χαμένοι δεν είναι κυρίως τα συντηρητικά κόμματα αλλά αυτά της απέναντι όχθης.

Όταν στη Γαλλία η ακροδεξιά άρχισε να μεγεθύνει την επιρροή της με αποτέλεσμα σήμερα η Λεπέν να αποτελεί την πιο μεγάλη απειλή για τη χώρα, παρατηρήθηκε ένα ενδιαφέρον φαινόμενο. Ψηφοφόροι του πάλαι ποτέ πανίσχυρου κομμουνιστικού κόμματος της χώρας αλλά και του σοσιαλιστικού σε έναν βαθμό άρχισαν να μετακινούνται προς την ακροδεξιά. Στη χώρα οι σοσιαλιστές είχαν κυβερνήσει αρκετά χρόνια, όπως συνέβη και σε αρκετές ακόμα χώρες της Ευρώπης, όπου σήμερα εμφανίζονται αντίστοιχα φαινόμενα.

Ένας σημαντικός Γάλλος διανοητής, ο Ντιντιέ Εριμπόν, ερμήνευσε με έναν ενδιαφέροντα τρόπο αυτήν τη μεταστροφή που συνέβη στη χώρα του. Έγραψε, μεταξύ άλλων, ότι στη Γαλλία «ξεκίνησε μια βαθιά μετάλλαξη της σοσιαλιστικής αριστεράς που μεγάλωνε χρόνο με τον χρόνο… Επήλθε ουσιαστικά μια γενική και μεγάλη μεταμόρφωση του ήθους και των διανοητικών αναφορών της. Δεν γινόταν πλέον λόγος για εκμετάλλευση και αντίσταση αλλά για “αναγκαίο εκσυγχρονισμό” και “κοινωνική επανίδρυση”. Δεν γινόταν πλέον λόγος για ταξικές σχέσεις αλλά για “συνύπαρξη”. Δεν γινόταν πλέον λόγος για κοινωνικό πεπρωμένο αλλά για “ατομική ευθύνη”».

Αυτές οι διαπιστώσεις ταιριάζουν σε πολλές χώρες, εκτός από τη Γαλλία, ακόμα και στη δική μας, παρά την εμφανή ιδιαιτερότητα. Όταν τα σοσιαλιστικά ή αριστερά κόμματα άρχισαν να μοιάζουν με τα συντηρητικά και τα ιδεολογικά πλεονεκτήματα χάθηκαν όταν ήρθαν στην εξουσία, μεγάλες ομάδες πολιτών στράφηκαν στην ακροδεξιά. Απογοητευμένες, νόμισαν ότι εκεί θα βρουν πειστικότερες απαντήσεις. Και αυτό είναι εξαιρετικά ανησυχητικό.